Jeremy Howell
BBC Dünya Servisi
Pazar günü iki Çin vatandaşı, Pakistan’da Karaçi havalimanı dışında intihar atağıyla öldürüldü.
Saldırıyı, İran’ın güneyi ve Pakistan’da faaliyet gösteren Belucistan Kurtuluş Ordusu (BKO) üstlendi.
Son yıllarda Pakistan ve öbür ülkelerde Çinli emekçileri hedefleyen öbür taarruzlar da gerçekleşti.
Özellikle de siyasi olarak çalkantılı bölgelerde olmak üzere, yarım milyondan fazla Çinli emekçi, ülke dışındaki projelerde çalışıyor ve şimdiye kadar çok sayıda personel öldürüldü ya da kaçırıldı.
Yaklaşık 3 bin savaşçıya sahip olduğu düşünülen BKO, daha evvel de Çin vatandaşlarını ve Çin’in Pakistan’daki altyapı projelerini gaye almıştı.
Pakistan’da Çinli emekçilere saldırılar
6 Ekim Pazar günü, Çin-Pakistan ortak teşebbüsü olan Port Qasim’daki elektrik santrallerinde çalışanların oluşturduğu konvoya yönelik taarruzda 2 Çin vatandaşı hayatını kaybetti, en az 10 kişi yaralandı.
Belucistan Kurtuluş Ordusu, intihar saldırısını üstlenerek, “yüksek statülü Çinli mühendis ve yatırımcılardan oluşan konvoyu hedeflediklerini” söyledi.
Pakistan Başbakanı Şahbaz Şerif olayı “menfur saldırı” olarak niteledi ve hükümet aksiyonun “cezasız kalmayacağını” kaydetti.
Saldırıyı gerçekleştiren ayrılıkçı örgüt BKO, uzun yıllardır İran ile Pakistan topraklarının bir kısmında bağımsız bir Beluç devleti kurmayı hedefliyor.
Örgüt, Mart ayında tekrar Çinli şirketlerin geliştirdiği Gwadar limanı yakınındaki donanma hava üssüne yönelik saldırıyı da üstlenmişti.
2022 Nisan ayında ise birebir örgüt Karaçi Üniversitesi’nde Çin’in işlettiği Konfüçyus Enstitüsü yakınında üç Çinli akademisyen ve Pakistanlı sürücünün öldüğü intihar saldırısını da kendilerinin yaptığını açıkladı.
Belucistan Kurtuluş Ordusu, Beluçların bölgedeki yabancı yatırımlardan eşit formda yararlanamadığını, bölgede yabancı şirketlerin çıkardığı mineral ve madenlerden de adil hisse almadıklarını ileri sürüyor.
Ülke dışında çalışan kaç Çinli emekçi var?
2022’ye ilişkin datalara nazaran ülke dışında Çinli şirketlere ilişkin kalkınma projelerinde yaklaşık 568 bin Çinli çalışıyor.
Bu çalışanların büyük çoğunluğu, Çin’in Nesil ve Yol Teşebbüsü (KYG) kapsamında.
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in imza projesi KYG, yatırımlar ve altyapı projeleriyle Çin’i dünyaya yakınlaştırmayı amaçlıyor. Yaklaşık 150 ülkeye eşi gibisi görülmemiş ölçüde nakit pompalayan Çin, tren yolları, limanlar ve elektrik santralleri üzere projeler için yaklaşık 1 trilyon dolar harcadı.
Bu projeler Çin’e yeni ticaret rotaları oluşturmak ve öteki ülkelerle alakaları derinleştirmek emelini taşıyor.
KYG kapsamındaki en büyük projelerden birisi Pakistan’da gerçekleşiyor: Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru. Proje kapsamında otoyol ve tren yolu ilişkileriyle Çin’in batı hududuyla, Pakistan üzerinden Umman Denizi irtibatı kurulacak.
Pakistan’a benzeri halde Afrika’da Kenya, Etiyopya, Senegal üzere birçok ülke nakliyat ve güç altyapısını geliştirmek için Çin’den milyarlarca dolar takviye aldı.
Bu ülkelerdeki mahallî halk ekseriyetle projelerde Çinlilerin çalıştırıldığını ve iş imkanlarının ortaya çıkmadığını söyleyerek reaksiyon gösteriyor.
SOAS Çin Enstitüsü’nden Prof. Steve Tsang, “Afrika ülkelerinde bu duruma reaksiyon var” diyor ve ekliyor:
“Şirketler çok sayıda Çinli emekçi getiriyor. Sadece en sıkıntı koşullara sahip işlerde Afrikalıların çalıştırıldığı düşünülüyor.”
İngiltere merkezli fikir kuruluşu Chatham House’dan Dr. Alex Vines ise “Çin bu yatırımların kazan-kazan prensibiyle çalıştığını söylüyor lakin Çin’deki işsizlik meselesini hafifletmek için buralarda Çinlileri çalıştırıyor” diyor.
Çinli çalışanlar için ülke dışında çalışmak ne kadar riskli?
Çin’e ilişkin yurt dışı yatırımları, Çinli personellerin kimi vakit çatışma bölgeleri dahil riskli alanlarda çalışmasına neden oluyor.
Örneğin Pakistan dünyanın siyasi olarak en istikrarsız ülkeleri ortasında sayılıyor.
BBC Dünya Servisi Karaçi muhabiri Riaz Sohail, Çinli altyapı projelerine yönelik 16 atak gerçekleştiğini, şimdiye kadar 12 Çinli emekçinin öldüğünü, 16 kişinin ise yaralandığını aktardı.
Ülkenin kuzey batısındaki Dasu hidroelektrik santralinde bu yılın Mart ayında beş mühendisin öldürülmesi de bunlara dahil.
2018’in Kasım ayında Karaçi’deki Çin konsolosluğuna yönelik hücumda dört kişi vurularak öldürülmüştü.
Bu atakları hiçbir örgüt üstlenmedi.
Afrika’da da emsal ataklar görülüyor. Kongo Demokratik Cumhuriyeti’deki altın madenlerinde çalışan Çinli personellere birçok defa hücum düzenlendi.
Temmuz 2024’te kısmen Çinli firmaya ilişkin altın madeninde açılan ateşte altı Çin vatandaşı ve en az iki Kongo askeri hayatını kaybetti.
Saldırganların Co-operative isimli bir silahlı örgüte üye olduğu söylendi. Bölgede doğal kaynakların ve toprağın denetiminde kelam sahibi olmak isteyen birden çok örgüt faaliyet gösteriyor.
Ocak 2022’de de Nijerya’da bir silahlı saldırgan üç Çinli emekçiyi kaçırmıştı.
ABD merkezli Peterson Enstitüsü’nün raporuna nazaran, silahlı örgütler Afrika ve güneydoğu Asya’da Çin vatandaşlarını kaçırarak fidye istemenin “maddi karı yüksek” bir hücum tekniği olduğunu düşünüyor.
İktidarda olmadığı müddet boyunca Taliban’ın da Afganistan’da Çinli çalışanları sık sık kaçırdığı ve fidye istediği biliniyor.
Çin, yurt dışındaki emekçilerini korumak için neler yapıyor?
Peterson Enstitüsü, Çin hükümetinin ve Çinli firmaların, ilgili ülkede güvenlik şartlarının sağlanması için teşebbüslerde bulunduğunu, taarruz ihtimaline karşılık gözetleme teknolojileri ihraç ettiğini ve son olarak fidye ödemeleri yaptığını söylüyor.
Çin tıpkı vakitte bu ülkelerdeki silahlı kuvvetleri de eğitiyor ve buralardaki altyapı projelerinin güvenliği için özel güvenlik şirketleriyle muahedeler yapıyor.
Enstitünün raporunda, “Pekin’in bu ülkelerden bekleyebileceklerinin de sonu var. Çin’in yatırımları ekseriyetle kanunların zayıf formda işlediği ülkelere yöneliyor” deniyor.
Pakistan’daki son taarruzlardan sonra, Çin Büyükelçiliği, vatandaşlarının ve Çinli şirketlerin dikkatli olmasını ve güvenliği sağlamak için ellerinden geleni yapması istedi.